İnternet Üzerinden Yapılan Alkollü İçki Reklamlarında Bazı Hukuki Sorunlar
Türk insanı tarafından internetin artarak ve sevilerek kullanılması bu sektörün akıl almaz derece büyümesine yol açmıştır. Özellikle 3G denilen teknolojinin kullanılmaya başlanması sonucu her zaman ve her yerde internete erişim imkanı ile teknoloji de farklı bir boyuta ulaşılmıştır. İnternet üzerinde oluşan arz ve talep unsurunun gittikçe artması reklam sektörünün de internete ilgi duymasına sebep olmuştur. Bu etki ile birçok internet reklam şirketleri kurulmuştur. Böylece reklam yapmak isteyen kişi, kurum veya şirketler daha ucuz maliyete istedikleri kitlelere ürünlerini tanıtabilmektedirler.
Fakat bu durum haliyle birtakım hukuki sorunları da beraberin de getirmiştir. Bu sorunlardan biri de İnternet üzerinden yapılan Alkollü içki reklamlarının akıbetinin ne olacağı sorusudur. Özellikle, 18.1.2005 tarihli ve 25704 sayılı Alkollü İçkiler Hakkında Uygulanacak İlkeler Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğin 2. ve 4. Maddelerindeki değişiklik, hem reklam veren, hem reklamcıyı hem de internet sitesi sahibinin kafasının karışmasına sebep olmuştur.
Tebliğin internet camiasında sıkıntı oluşturan maddesi şöyledir: 2/t) “Alkollü içkilerin tanıtımına münhasır neşriyat hariç olmak üzere; gazete, dergi, broşür, katalog, ilan ile diğer yazılı medya ve elektronik iletişim araçları vasıtasıyla reklam yapılması halinde; çocuklara ve gençlere yönelik hazırlanan sayfa, ek, program, bölümler ile spor sayfalarında alkollü içki reklamları yer almamalıdır.” Madde lafzının internetle ilişkilendirilmesinin sebebi ise “elektronik iletişim araçları vasıtasıyla” ibaresinin bulunmasıdır. Kanun koyucunun bu cümle ile internet üzerinden yapılan reklamları da bu madde sorumluluğuna almaya çalıştığı görülmektedir. Fakat madde metninin neyi amaçladığı, yani kanun koyucunun gerekçesi tam bir muammadır. Maddenin özüne göre çocuklara ve gençlere yönelik hazırlanan sayfa, ek, program, bölümler ile spor sayfalarında alkollü içki reklamı yer almayacağı belirtilmiştir.
Ancak sadece çocuklara ve gençlere yönelik hazırlanan sayfalar, ek, programlar ve bölümler ile spor sayfaların da mı, yoksa bunların yanında, ayrıca bütün spor sayfalarında da alkollü içecek reklamı bu madde kapsamında mı kalacağı konusu açıklanamamıştır. Eğer bütün spor sayfaları için bu yasağın uygulanacağı yorumunu yaparsak, bu sefer akıllara neden sadece spor sayfaları sorusu gelmektedir. Tebliği hazırlayanlar Türk Gençliğinin kültür sinema, tiyatro vs sayfalarını okumadığını mı düşünmektedir? Bir başka sorun ise, çocuklara ve gençlere yönelik hazırlanan sayfa diyerek ne amaçlanmaktadır? Burada Çocuk ve Gençlerin çoğunlukla kullandığı alanlardan mı bahsedilmek isteniyor. Yoksa sadece onlara yönelik hazırlanan yayınlardan mı bahsediliyor? Dikkatli incelendiğinde madde metnine göre sadece çocuk ve gençlere yönelik hazırlanan yayınlardan bahsedilmiştir. Bu durumda çocuk ve gençlere yönelik hazırlanmayan her türlü yayında (tartışmalı olmakla birlikte “spor sayfası” kavramı hariç) alkollü içecek reklamı yapılmasında bu maddeye göre hukuka aykırı bir durum olmayacaktır. Ayrıca genç kimdir, kaç yaşından itibaren genç olunur, kaç yaşında genç olmaktan çıkılır gibi sorular da akılları kurcalamaktadır.
Madde metninin internet açısından teknik analizine bakarsak durum biraz kafa karıştırmaktadır. İnternette sayfa değil, site anlayışı mevcuttur. Sitelerinde çeşitli bölümleri vardır. Bu durumda madde metninde yazan “sayfa” ibaresi İnternet üzerinden yapılan reklamlardaki “site” ve “bölüm” anlayışını da kapsayıp kapsamadığı teknik açıdan irdelenmelidir. Ancak ortada bir ceza kanunu maddesi olmadığından dolayı yorum ve kıyas yapılabilecektir. “Kanun, sözüyle ve özüyle değindiği bütün konularda uygulanır” ilkesi gereği “sayfa” ibaresinin internet sitesi ve onun bölümü şeklinde yorumlanabilmesi mümkün olabilecektir.
Bir başka sorun da, internetten veya televizyondan yapılan spor programlarında tebliğin 2/t) maddesine göre “spor sayfası” ibaresinin kapsamında olup olmayacağıdır. Bu maddeye göre, televizyonda yayınlanan spor programları, maç yayınları, spor magazin programları ve spor tartışma programları kapsam dışındadır. Konuyu açıp bir örnek vermek gerekir ise, bir internet sitesinin özet maç görüntüleri, maç yayınları, spor tartışma veya spor magazin programlarını video olarak yayınladığını düşünelim. Bu videoların yayınlandığı bölümün “spor sayfası” olarak kabul edilmesi halinde site içine alkollü içecek reklamı alınması hukuka aykırı olacaktır. Fakat madde metninde geçen “spor sayfası” kelimesinin bu denli geniş yorumlanması hem hukuk mantığına aykırılık teşkil edecek hem de bu alanda reklam yapılmasını zorlaştıracaktır.
Şayet internet üzerinde yapılan reklam yukarıdaki maddenin engeline takılırsa, hükme aykırılığın cezası da oldukça ağırdır. Buna göre; Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun’un 8-m maddesine göre, “m) Tütün mamulleri veya alkollü içkilerin kullanımını ve satışını özendirici veya teşvik edici kampanya, promosyon, reklam ve tanıtım yapılmasını önlemek amacıyla Kurum tarafından bu Kanun uyarınca yapılan düzenlemelere aykırı hareket edenlere otuz bin Yeni Türk Lirası idarî para cezası verilir.” Sorumluluğun kimde olduğu hususu ise; Ticari Reklam ve İlânlara İlişkin İlkeler ve Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik’in 21. Maddesine göre Reklam verenler, reklamcılar ve mecra kuruluşları veya aracıları Kanunun 16 ncı maddesi ile bu Yönetmelikte belirtilen ilkelere uymakla yükümlüdür. Metni ile açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Bu hükümde mecra kuruluşlar diyerek reklamın yayınlandığı alandan bahsetmektedir. Yani buna göre kanun koyucu müteselsil(birlikte) sorumluluk esasını belirlemiştir. Tebliğ hükümlerine aykırılığın devamı halinde İdarî para cezaları, fiillerin tekrarı halinde, bir önceki cezanın iki katı olarak verilecektir. Ayrıca satıcının ilk fiilin işlenmesinden sonraki beş yıl içinde üçüncü defa işlenmesi halinde ise belgelerin iptaline karar verilecektir.
Kurumun verdiği cezalar idari yaptırım olduğundan buna ilişkin 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu hükümlerine göre kanun yoluna başvurulabilir.
Sonuç olarak internet üzerinden alkollü içecek reklamı yapmak isteyen reklamcı, reklam veren veya web sitesi sahiplerini yukarıda bahsettiğim riskler beklemektedir. Bu işin kısa vadede tek çözümü, ilgili kurumun yani TAPDK’nın tebliğin birtakım hükümlerinin ne anlama geldiğini kamuoyuna duyurması gereklidir. Aksi takdirde sektörü zor günler beklemektedir.
Stj. Av. F. Ünsal Özmestik
Çengelköy/2009