Hukuki Boyutlarıyla Uzaktan Tıp Hizmetleri

Hukuki Boyutlarıyla Uzaktan Tıp Hizmetleri 

TeleTıp, Asistan Doktor Uygulamaları ile Sağlık Hizmeti Alınabilir Mi ?

 Her sektörde olduğu gibi sağlık sektöründe de pandemi dönemi ile birlikte uzaktan sağlık hizmetlerinin sunulması tartışılmaya başlanmıştır. Özellikle farklı rahatsızlığı bulanan kişiler, hastane ortamını riskli bulmaktadırlar. Bu sebeple; birçok insan mümkün olduğunca tedavi süreçlerinin uzaktan hekim ile görüşerek sonuçlandırmak istemektedir. Aslında yaşlılar, ilaç için konsültasyon talep edenler açsından bu ihtiyaç normal zamanda mevcuttur. Ancak pandemi dönemi ile birlikte ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmıştır. Yazımızda mevcut kanuni durum ve nedenleri ile ilerisi açısından birtakım fikir tartışmalarına değineceğiz.

Telefon ya da internet gibi uzaktan iletişim araçlarıyla hekimlerin danışmanlık ve tedavi hizmetleri vermesinin ve bu işlemin aracı üçüncü kişilerin platformları üzerinden gerçekleştirilmesinin hukuki sakıncaları olup olmadığı sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu noktada birtakım hususların da yanıtlanması gerekecektir:

a) Hekimler uzaktan iletişim araçlarıyla (telefon, internet vb.) danışmanlık verebilir mi?

b) Danışmanlık kapsamı nedir? Danışmanlık kapsamında tedaviye yönelik ilaç tavsiyesi ya da teşhiste bulunulabilir mi?

c) Bu danışmanlık hizmeti aracılar ya da aracı platformlar üzerinden verilebilir mi?

d) Hastanede çalışan bir hekim haricen böyle bir danışmanlık hizmeti verebilir mi?

1. Mevzuat ve Kararlar

Türkiye Tabipler Birliği’nin Hekimlik Meslek Etiği Kuralları[1] Madde 11: Hekim, mesleğini uygularken reklam yapamaz, ticari reklamlara araç olamaz, çalışmalarına ticari bir görünüm veremez; insanları yanıltıcı, paniğe düşürücü, yanlış yönlendirici, meslektaşlar arasında haksız rekabete yol açıcı davranışlarda bulunamaz. Hekim, yayın araçlarıyla yapacağı duyurularda varsa, Tababet Uzmanlık Tüzüğü’ne göre kabul edilmiş olan uzmanlık alanını, çalışma gün ve saatlerini bildirebilir. Tabela ve benzeri tanıtım araçlarının biçim ve boyutları yerel tabip odası tarafından saptanır.

Türkiye Tabipler Birliği’nin Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 12: Hekim mesleğini yerine getirirken, bilimsel ve çağdaş tanı ve tedavi yöntemleriyle koruyucu hekimlik ilkelerini göz önünde bulundurur; hastalarının tanı ve tedavisinde bilimsel olmayan yöntemleri uygulayamaz. Hekim, gerekli bilimsel aşamalardan geçip ruhsatlandırılmamış kimyasal, farmakolojik, biyolojik maddeleri ilaç olarak kullanamaz.

Türkiye Tabipler Birliği’nin Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 14: Hekim öteki hekimlere veya tetkik-tedavi kuruluşlarına maddi çıkar karşılığı hasta gönderemez. Hekim, hasta sağlamak amacıyla aracı kişilerden yararlanamaz.

Türkiye Tabipler Birliği’nin Hekimlik Meslek Etiği Kuralları Madde 23: Hekim, acil vakalar gibi zorunlu durumlar dışında, hastasını bizzat muayene etmeden tedavisine başlayamaz.

1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun Madde 24: İcrayı sanat eden tabipler hasta kabul ettikleri mahal ile muayene saatlerini ve ihtisaslarını bildiren ilanlar tertibine mezun olup diğer suretlerle ilan, reklam ve saire yapmaları memnudur.

Tıbbi Deontoloji Tüzüğü Madde 8: Tabiplik ve diş tabipliği mesleklerine ve tedavi müesseselerine, ticari bir veçhe verilemez. Tabip ve diş tabibi, yapacağı yayınlarda tababet mesleğinin şerefini üstün tutmaya mecbur olup, ne suretle olursa olsun, yazılarında kendi reklâmını yapamaz. Tabip ve diş tabibi, gazetelerde ve diğer neşri vasıtalarında, reklâm mahiyetinde teşekkür ilânları yazdıramaz.

Sağlık Meslek Mensupları ile Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Diğer Meslek Mensuplarının İş ve Görev Tanımlarına Dair Yönetmelik Madde 5(c): Yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapamaz, kampanya düzenleyemez ve hiçbir şekilde reklam yapamaz. Sadece isim, unvan, dal ve adreslerini tanıtabilirler.

Ticari Reklam ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği Madde 5(ğ): Reklamlar, hastaların tedavi öncesi ve sonrasına ait ifade ya da görüntüler içeremez.

Türk Tabipler Birliği Kanunu Madde 64: Ücret ve herhangi bir menfaat mukabilinde tabiplere iş getirenler veya delalet edenlere, üç aydan bir seneye kadar hapis cezası verilir.

İstanbul Tabip Odası’nın 22.02.2018 tarihli Kamuoyu Duyurusu: “…Her bilgilendirme sayfasının altında “Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.” ifadesi, en az diğer yazılarla aynı puntoda ve kolaylıkla fark edilebilir biçimde yer almalıdır. Tedavi edici sağlık hizmetine yönelik bilgiler içeren (ifade, yazı, fotoğraf, video, röportaj, haber vb.) ögelere hiçbir şekilde yer verilemez. İnternet ortamında hasta bizzat muayene edilmeden, yöneltilen soruların yanıtlanması suretiyle tedavi önerilerinde bulunulamaz. Bu yolla hasta, belirli bir hekim ya da sağlık kuruluşuna yönlendirilemez.”

17.11.2019 tarihli Sağlık Hizmetinde Tanıtım İhlalleri – Sınırlar Sempozyumu Kararlılık Bildirgesi Madde 16:İnternet ortamında hasta bizzat muayene edilmeden, yöneltilen soruların yanıtlanması suretiyle tedavi önerilerinde bulunulamaz. Bu yolla hasta, belirli bir hekim ya da sağlık kuruluşuna yönlendirilemez. Madde 17: İnternet ortamındaki siteler/forumlar kullanılarak hasta yönlendirilemez, aracılık faaliyeti yapmakta olan sitelere üye olunamaz, ticari kuruluşlardan bu nitelikte bir hizmet alınamaz.

Ayakta Teşhis ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkındaki Yönetmeliği Madde 29/4: Sağlık kuruluşları, sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirme yapabilir. Birinci fıkra hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla açılışı, hizmet alanları ve sunduğu hizmetler ile ilgili konularda toplumu bilgilendirmek amacıyla tanıtım yapabilir ve ilan verebilir. Ancak, bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez.

Özel Hastaneler Yönetmeliği Madde 60/2: Özel hastaneler tarafından; sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgilendirme ve tanıtımlar yapılabilir. Bilgilendirme ve tanıtım faaliyetleri kapsamında, yanıltıcı, abartılı, doğruluğu bilimsel olarak kanıtlanmamış bilgilere ve talep yaratmaya yönelik açıklamalara yer verilemez.

2. Yorum ve Görüş

İlk olarak yukarıda arz edilen mevzuat hükümleri kapsamında öne çıkan husus, hekimlerin bilgilendirme mahiyetini aşan nitelikte tanıtım yapma yasakları ile aracılık yasağıdır. Bu nedenle yukarıdaki “Sorun” başlığında ortaya koyduğumuz çeşitli soruların yanıtlarını vermekle başlayalım.

a) Hekimler uzaktan iletişim araçlarıyla (telefon, internet vb.) danışmanlık verebilir mi?

Yukarıda zikredilen mevzuat hükümleri çerçevesinde hekimlerin uzaktan iletişim araçlarıyla sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte danışmanlık verebileceği, ancak bu danışmanlık faaliyetlerinin yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım mahiyetinde olmaması gerekmektedir. Bu konuda İstanbul Tabip Odası’nın 22.02.2018 tarihli Kamuoyu Duyurusu’nda “Keza kimi hekimlerin ve sağlık kuruluşlarının, aracılık faaliyeti yapan ticari kuruluşlarla işbirliği yaptığı, bazı internet sitelerine ücret ödeyerek üye oldukları, ödemeleri ölçüsünde daha vasıflı ve iyi hekimler olduklarını belirtecek şekilde yıldızlar verilerek öne çıkarıldıkları; gerçekte hasta olup olmadıkları bilinmeyen kişilerce, hekimler hakkında süslü anlatımlarla yorumlar yapıldığı/teşekkür edildiği, talep yaratmaya yönelik yazılar yazıldığı/yazdırıldığı, fotoğraflı/videolu paketlerle, sosyal medya hesapları oluşturularak hekimlere hasta yönlendirildiği izlenmektedir.” şeklinde bir tespit yer almakta olup, danışmanlık faaliyetlerinin talep yaratma mahiyetinde olmaması son derece önemlidir.

b) Danışmanlık kapsamı nedir? Danışmanlık kapsamında tedaviye yönelik ilaç tavsiyesi ya da teşhiste bulunulabilir mi?

Danışmanlık kapsamı yukarıda belirtildiği üzere sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelik sınırlarını aşmamalı, tedavi boyutuna varmamalıdır. Başka bir anlatımla, sağlığı koruyucu nitelikteki bilgilendirmeler, bireye yönelik bağışıklama, hastalıklardan korunma, erken tanı, aile planlaması, beslenme durumlarının iyileştirilmesini sağlamak için gıda güvenliği ve sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması, sağlık eğitimi gibi konuları içermektedir. Yani bireyleri hastalıklardan koruma amaçlı verilen bilgileri içermektedir. Sağlığın geliştirilmesi de halkın sağlık eğitimi, toplum kalkınması, sosyal, ekonomik ve çevre koşullarının iyileştirilmesi hakkındaki bilgileri de kapsamaktadır.[2] Dolayısıyla danışmanlığın kapsamı kesinlikle tedaviye yönelik olmamalıdır. Nitekim Meslek Etiği Kurallarına göre de hekim, hastayı bizzat muayene etmeden tedaviye başlama yasağı sebebiyle tedavi edici nitelikte olmaması gerekmektedir. Aynı şekilde hekimin internet üzerinden vereceği danışmanlık faaliyetlerinde yöneltilen soruların yanıtlanması suretiyle tedavi önerilerinde bulunulmaması ve her bilgilendirme sayfasının altında “Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.” ifadesine, en az diğer yazılarla aynı puntoda ve kolaylıkla fark edilebilir biçimde yer verilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla hekim tarafından verilen danışmanlık faaliyetlerinde soru soran/ danışan kişiler tarafından sorulan hastalığım ne? Hangi ilacı kullansam iyi gelir? gibi sorulara mutlak surette tedaviye yönelik yanıtlar verilmemesi ve şayet hastalık teşhisi yapılabilecek olsa dahi bunun dile getirilmeden bu konuda sağlık kuruluşuna/ hekime (belirli bir hekim ya da sağlık kuruluşu değil!) başvurulması yönünde tavsiye verilmesi gerekmektedir.

c) Bu danışmanlık hizmeti aracılar ya da aracı platformlar üzerinden verilebilir mi?

Danışmanlık hizmetinin yukarıdaki iki soruda belirttiğimiz sınırlarda kalması halinde bu hizmetin aracılar veya aracı platformlar üzerinden verilmesinde herhangi bir sakınca öngörülmemektedir. Zira önemli olan hekimin reklam yasağına aykırı olmayan, tıbbi deontolojiye uygun olarak tedavi ve teşhis boyutuna varmayan sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirmelerde bulunulmasıdır. Diğer bir önemli husus ise, bu aracının hasta sağlama veya iş getirme mahiyetinde olmaması gerekmektedir. Çünkü gerek Meslek Etik Kuralları gerekse Türk Tabipler Birliği Kanunu hasta sağlama ve iş getirme amacıyla aracı kişilerin kullanımını yasaklamış hatta Türk Tabipler Birliği Kanunu’na göre bu eylemi gerçekleştiren aracı kişilere üç aydan bir yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür. Bu nedenle gerek hekim gerekse aracının herhangi bir hukuki sorunla karşılaşmaması adına danışmanlık kapsamında verilen bilgilerin hasta temin edici/ iş getirici mahiyette olmaması önem arz etmektedir.

d) Hastanede çalışan bir hekim haricen böyle bir danışmanlık hizmeti verebilir mi?

Bu konuda ikili bir ayrım yapmak yerinde olacaktır. Eğer danışmanlık hizmeti bila bedel verilecekse bu durumda hastanede çalışan bir hekimin haricen böyle bir danışmanlık hizmeti vermesinde herhangi bir sakınca bulunmamaktadır. Ancak danışmanlık hizmeti karşılığında bizzat danışandan ücret veya platform yöneticisi aracıdan komisyon alınacaksa artık bu eylem serbest meslek faaliyeti olduğundan durumu kamu hastanelerinde çalışan hekimler ve özel hastanelerde çalışan hekimler açısından ayrı ayrı değerlendirmek gerekecektir. Öncelikle Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 12’nci maddesine göre bir hekimin bizzat dükkân ve mağaza açmak suretiyle her türlü ticaret yapması yasaktır. Kamu hastanelerinde[3] çalışan hekimler kamu personeli statüsündedir. Devlet Memurları Kanunu’nun 28’inci maddesine göre memurlar, Türk Ticaret Kanunu’na göre tacir veya esnaf sayılmalarını gerektirecek bir faaliyette bulunamazlar. Dolayısıyla ücret karşılığında böyle bir danışmanlık faaliyeti yürütmenin serbest meslek faaliyeti olduğu, bu hekimin de serbest meslek erbabı (esnaf ya da boyutuna göre tacir) olduğu gözetildiğinde kamu personeli niteliğindeki hekimlerin ücret karşılığı bu danışmanlık faaliyetlerini yürütmeleri mevzuata aykırı olacaktır. Özel hastanelerde çalışan hekimlerse Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun uyarınca serbest meslek faaliyeti yürütürken özel hastanelerde çalışmaları yasaklanmadığı için, hekimlerin işverenleri olan ilgili hastane ile akdettikleri sözleşme hükümlerine göre sonuca varılacaktır. Hemen belirtelim ki 5510 sayılı Kanun’un Ek 10’uncu maddesine göre mesleğini serbest olarak icra eden hekimlerin sözleşmelerinde aksine bir hüküm bulunmaması halinde özel hastanelerde (veya vakıf üniversitesi hastanelerinde) işçi statüsünde çalışan olarak kabul edilmeyeceği düzenlenmiştir. Yani serbest meslek olarak hekimlik yapan kişilerin özel hastane ile akdedecekleri sözleşmede aksine hüküm yoksa 5510 sayılı Kanun’un 4/b maddesine göre sigortaları yapılacaktır; dolayısıyla kural olarak (sözleşmelerinde aksine hüküm yoksa) özel hastane hekimlerinin bu şekilde danışmanlık faaliyeti yürütmelerinde herhangi bir hukuki sakınca bulunmamaktadır.

Yukarıda izah edildiği üzere ülkemizde sağlık sektörü çok ciddi bir regülasyonu uhdesinde barındırmaktadır. Ancak gelişen sağlık teknolojileri açısından uzaktan tedavi süreçlerinin değerlendirilmesi gerekmektedir. Globalleşen dünyada bazı hastalıklar için uzaktan teşhis yasağı olmasının teknolojik gelişmeler ile bağdaşmadığını düşünüyoruz. Kısa vadede en azından hastasını ve hastalığı tanıyan hekimler için tıbbi açıdan mümkün ise uzaktan teşhis istisnası getirilebilir. Bunun dışında uluslararası alanda bazı hastalıklar için uzaktan tedavi ve teşhis süreçlerinin uygulanabilirliği bilinmektedir. Ancak tüm bu fikirlerin kendi içerisinde hukuki açısından belirli problemleri bulunması gerekiyor. Örneğin; yurtdışı bağlantılı bir tedavi ve teşhis sürecinde sorumluluğun hangi hekimde olacağı, olası bir hukuki uyuşmazlığın hangi ülkenin kanunlarına göre ne şekilde çözümlenmesi gerektiği tartışılacaktır.

Sonuç olarak; mevcut mevzuatlar kapsamında;

– Danışmanlık kapsamı sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte olmalıdır.

– Danışmanlık faaliyetleri yanıltıcı, talep artırıcı, paniğe sevk edici ve hekimin kendini övücü tanıtım mahiyetinde olmamalıdır.

– Hekim, hastayı bizzat muayene etmeden tedaviye başlayamayacağı için danışmanlık faaliyeti sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelik sınırlarını aşmamalı, tedavi veya ilaç önerisi boyutuna varmamalıdır.

– Her bilgilendirme sayfasının altında “Sayfa içeriği sadece bilgilendirme amaçlıdır, tanı ve tedavi için mutlaka doktorunuza başvurunuz.” ifadesine, en az diğer yazılarla aynı puntoda ve kolaylıkla fark edilebilir biçimde yer verilmelidir.

– Reklam yasağına aykırı olmayan, tıbbi deontolojiye uygun olarak tedavi ve teşhis boyutuna varmayan sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikte bilgilendirmelerde bulunulması gerekmektedir.

– Bu kapsamda verilen bilgilerin hasta temin edici/ iş getirici mahiyette olmaması gerekmektedir.

– Bu faaliyetlerde kesinlikle yanıltıcı, talep artırıcı ve kendilerini övücü tanıtım yapılmamalı, kampanya düzenlenmemeli ve hiçbir şekilde reklam yapılmamalıdır.

Nisan 2020

Av. Arda Altınok L.LM

Taygün & Özmestik Hukuk Bürosu

[1] Bkz. http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&view=article&id=65:hekl-meslek-etkurallari&catid=4:t&Itemid=31 (Erişim: 31.03.2020)

[2] Dr. Hakan Giritlioğlu, Sağlık Alanında Reklam Yasağı ve Nedenleri – İlan Ve Bilgilendirmenin Sınırı – Tabip Odalarının Görevleri, Çevrimiçi: http://www.ttb.org.tr/825ygb0 (Erişim: 31.03.2020)

[3] Kamu hastaneleri, devlet hastaneleri, il özel idareleri ve belediyeler tarafından açılan hastaneleri, askeri hastaneleri ve devlete ait üniversite hastanelerini kapsamaktadır.